Aktualności
Czosnek towarzyszy człowiekowi od kilku tysięcy lat. Do Europy przywędrował prawdopodobnie z Azji Centralnej. Najstarsze informacje pochodzą z Egiptu. Na tabliczkach glinianych, znalezionych w grobowcu sprzed 4 tys. lat p.n.Chr., znajdują się wizerunki czosnku. Otaczany był kultem. Jego uprawą mogli się zajmować tylko kapłani. Z ząbków robiono naszyjniki chroniące dzieci przed chorobami.
Znany był Chińczykom, Hebrajczykom, Asyryjczykom, Kartagińczykom, Koptom i Arabom. W starożytnej Grecji i Rzymie uważano, że wzmacnia męstwo i waleczność, działa odtruwająco, uodparnia przeciw truciznom a nawet… zwalcza zaklęcia. Pisali o nim Hipokrates, Teofrast, Dioskurides i inni. Znana jest rzymska nazwa alliatum – specjalnego ogrodu, w którym uprawiano tylko czosnek. Historycy nazwali go „antybiotykiem starożytności”.
Paracelsus
– uważany za prekursora nowożytnej medycyny – a także św. Hildegarda, Bock, Matthiolus, Lonicerus i inni średniowieczni autorzy opiewali zalety czosnku, nie mniej wówczas cenionego niż w czasach przed Chrystusem.
Przeciwko robakom
Wiadomo, że robotnicy budujący piramidę Cheopsa spożywali codziennie porcję czosnku, aby uchronić się przed pasożytami przewodu pokarmowego, a przez to wzmocnić siły i przezwyciężyć zmęczenie. Wiele setek lat później, w Medycynie dla ludu wiejskiego dr. Henryka F. Paulitzky’ego – wielokrotnie wznawianej od początku XIX w., tłumaczonej na j. polski i wydanej w Wilnie w r. 1828 – poleca się czosnek, podobnie jak w czasach piramid, przeciwko „robakom”, czyli pasożytom, powszechnym wówczas szczególnie u dzieci. Paulitzky radzi, by czosnek odgotowany w mleku, przecedziwszy zasłodzić cukrem i na czczo pić. Radzi też podawać go w różnych potrawach.
Badania naukowe nad czosnkiem rozpoczęto pod koniec XIX w. W 1884 r. Wertheim, a w 1892 r. Semmler wyodrębnili olejek czosnkowy (związki siarkowe). Te odkrycia rozpoczęły wnikliwe badania cebul czosnku (Allii sativi bulbus) i spowodowały, że są one dokładnie przebadanym surowcem zielarskim.
Zawierają alliinę – związek rozpadający się do allicyny – substancji biologicznie aktywnej, hamującej agregację (zlepianie się) płytek krwi, obniżającej stężenie lipidów i cholesterolu, działającej przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo; olejek – wykazujący działanie przeciwbakteryjne, dzięki związkom siarki; adenozynę – hamującą również agregację płytek krwi; garlicynę – działającą przeciwbakteryjnie; flawonoidy – obniżające ciśnienie tętnicze krwi; prowitaminy A i D; witaminy A1, A2, A3, B1, B2, C, PP; pierwiastki śladowe: Mg, Fe, Zn, Cu, Mo, B, J, Se.
Ojciec Klimuszko
w książce pod znamiennym tytułem Wróćmy do ziół pisał: Spożywanie czosnku, zwłaszcza po czterdziestce, zabezpiecza w dużym stopniu przed sklerozą i jej następstwami oraz osłabieniem całego organizmu.
Bogactwo związków biologicznie aktywnych powoduje, że preparaty czosnkowe znajdują szerokie zastosowanie, m.in. w leczeniu hiperlipidemii – obniżają stężenie cholesterolu, LDL (tzw. „zły” cholesterol), triglicerydów; podwyższają stężenie HDL (tzw. „dobry” cholesterol); nadciśnienia tętniczego krwi – obniżają ciśnienie skurczowe i rozkurczowe o ok. 7%; w profilaktyce przeciwmiażdżycowej i leczeniu zmian miażdżycowych – czosnek nie tylko ogranicza proces narastania płytek miażdżycowych, ale może go odwrócić; zakażeń bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych – a) w przebiegu schorzeń infekcyjnych układu oddechowego, głównie gronkowcowe i wirusowe, ale także spowodowanych przez Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans; b) w schorzeniach błony śluzowej jamy ustnej – pleśniawki, drożdżaki; c) na drobnoustroje w przewodzie pokarmowym – Shigella dysenteriae, Sh. Sounei, Sh. flexneri, Escherichia coli, Helicobacter pylori; d) dermatofitoz – działa na Trichophyton rubrum, T. Tonsurans. Dodajmy do tego działanie fibrynolityczne – powodujące rozkład fibryny, czyli białka powstającego w procesie krzepnięcia krwi i tworzącego niebezpieczne dla życia, wewnątrznaczyniowe skrzepy.
Cebule czosnku stosowane są pod różnymi postaciami: świeżych ząbków, tabletek, liofilizatu, mikrokapsułek, maceratu, destylatu z parą wodną, soku, marynat w occie, „słodkiej sake” (bezwonne, japońskie wino czosnkowe) czy czosnku konserwowanego cukrem (Chiny).
Odwraca zmiany miażdżycowe
Komisja „E” niemieckiego Federalnego Urzędu Zdrowia zaleca stosowanie czosnku i jego przetworów przy podwyższonej zawartości lipidów we krwi oraz w zapobieganiu starczym zmianom naczyń krwionośnych. Wskazuje również na działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, hamujące agregację płytek krwi, podnoszące aktywność fibrynolityczną. Badania przeprowadzone w renomowanych uczelniach (m.in. w Instytucie Fizjologii Uniwersytetu w Berlinie) wskazują, że stosowanie proszku czosnkowego w dawce 900 mg na dobę obniża ryzyko sercowo-naczyniowego zawału serca i udaru mózgowego o ponad 50%!
Na tak znaczącą redukcję ryzyka składają się:
• obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy od 5 do10% (Badania kliniczne wykazały, że obniżenie poziomu cholesterolu o 1% odpowiada zmniejszeniu ryzyka zawałów mięśnia sercowego o 24%);
• obniżenie LDL-cholesterolu („złego”) o 4,2% u mężczyzn i o 3,7% u kobiet; *podwyższenie HDL-cholesterolu („dobrego”) o 8,1% u mężczyzn i o 8,4% u kobiet;
• obniżenie ciśnienia tętniczego krwi o 7% (badania wykazały, że obniżenie ciśnienia krwi pod wpływem czosnku o 7% redukuje ryzyko zawału o 35%).
Wykazano, że czosnek nie tylko ogranicza proces narastania płytek miażdżycowych, ale może ten proces odwrócić!
Nowe możliwości
czosnku pokazują m.in. badania przeprowadzone w 1998 r. w Holandii. Wynika z nich, że wyciąg z czosnku niszczy bakterię Helicobacter pylori (Hp). Bakteria ta odpowiada za stany zapalne oraz chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. W wyniku badań klinicznych stwierdzono, że Hp jest obecna w 60% wrzodów żołądka i aż w 90% wrzodów dwunastnicy. Uważana jest za czynnik kancerogenny.
Leczenie stanów zapalnych i wrzodów wymaga nie tylko leczenia inhibitorami pompy protonowej (np. omeprazolem, z którym czosnek wykazuje synergizm), ale również antybiotykami. Antybiotykoterapia w przypadku Hp wymaga jednoczasowego podawania 3 a nawet 4 antybiotyków. Stąd tak duże nadzieje wiązane z czosnkiem w leczeniu tego schorzenia.
Podobne oczekiwania łączą się ze zwalczaniem przez czosnek Chlamydia pneumoniae – patogenu odpowiedzialnego za powstawanie miażdżycy.
Ze względu na możliwość wystąpienia interakcji czosnku z doustnymi preparatami przeciwkrzepliwymi (wzmocnienie efektu przeciwkrzepliwego i możliwość wystąpienia krwawienia), pacjenci przyjmujący te leki przed włączeniem czosnku powinni skonsultować się z lekarzem.
Dioskurides Pedanios – lekarz grecki (I w. po Chr.), leczył m.in. Nerona i Wespazjana. Uważany za pierwszego medyka, który wprowadził do leczenia zioła. Zbadał i opisał lecznicze działanie kilkuset gatunków ziół.
Paracelsus (1493-1541) – szwajcarski medyk, filozof i przyrodnik, profesor uniwersytetu w Bazylei. Uważany za jednego z ojców nowożytnej medycyny. Twórca jatrochemii (gr. jatros = lekarz), uznającej, iż głównym zadaniem chemii jest objaśnianie procesów zachodzących w ludzkim organizmie oraz wytwarzanie leków. Cenił leki ziołowe, uważał bowiem, że na każdą chorobę istnieje w przyrodzie naturalne antidotum, trzeba je tylko umieć znaleźć. Autor sentencji: Wszystkie łąki i pastwiska, wszystkie góry i pagórki są aptekami.
Klimuszko Andrzej Czesław (1906-1980) – franciszkanin (o. Andrzej) leczący ziołami, uznawany też za jasnowidza (uprawiał parapsychologię). Jego dziełem życia była praca Moje widzenie świata. Ostatnia część Wróćmy do ziół (1985) dotyczyła leczniczych właściwości roślin.
lek. med., mgr farm. Jarosław Struczyński
Wykorzystałem ustalenia zawarte w opracowaniach:
Burdzenia O. Impresje na temat czosnku. „Wiadomości Zielarskie”, nr 17/2000; Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa pod red. H. Strzeleckiej i J. Kowalskiego. W-wa 2000; Hasik J., Lutomski J. Ziołolecznictwo w chorobach wewnętrznych. Racjonalny poradnik dla lekarzy i farmaceutów. W-wa 2000; Kawałko M. J. Historie ziołowe. Lublin 1986; Kędzia A. Działanie olejku czosnkowego na bakterie beztlenowe wyodrębnione z jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. „Postępy Fitoterapii”, nr 1/2000; Klimuszko A. Cz. Wróćmy do ziół. W-wa 1989 (wyd. III); Khan Z. H., Katiyar R. Potent anti-fungal activity of garlic (Allium sativum) against experimental murine disseminated cryptococcosis. „Pharmaceutical Biology” 2000, 308, 87-100; Kohlmünzer S. Farmakognozja. W-wa 2000; Lutomski J. Czosnek znany i nieznany. W-wa 1989; Lutomski J. Fascynacja czosnkiem – wczoraj i dziś. „Postępy Fitoterapii”, nr 1/2001; Medycyna naturalna pod red. K. Janickiego i W. Rewerskiego. W-wa 2001; Niedworok J. Lecznicze właściwości czosnku odkrywane na nowo. „Wiadomości Zielarskie”, nr 11/2000; Siegel G. i inni. Pleiotropowe działanie czosnku. „Herba Polonica”, nr 3/1999
allicyna – substancja biologicznie aktywna, hamuje agregację płytek krwi, obniża stężenie lipidów i cholesterolu, działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Jej naturalnym źródłem są m.in. cebulki czosnku (Allium).
adenozyna – związek organiczny, jeden ze składników kwasów nukleidowych. Wzmacnia działalność serca. Hamuje agregację (sklejanie się) płytek krwi.
flawonoidy – składnik wielu roślin leczniczych o bardzo niskiej toksyczności i różnorakim, pożytecznym dla zdrowia działaniu. Występuje w roślinach naczyniowych, najczęściej w postaci glikozydów.