Aktualności

Zaparcia – profilaktyka i leczenie

 

Podstawowym zadaniem układu pokarmowego jest dostarczanie organizmowi składników niezbędnych do właściwego funkcjonowania. Zarówno ich jakość, jak i ilość decydują o przebiegu procesów zachodzących w ustroju, czyli po prostu o zdrowiu.

 

Wraz z rozwojem przemysłu, spożywamy coraz więcej pokarmów przetworzonych i zawierających substancje konserwujące, stabilizujące, korygujące smak, zapach i wygląd. Może to być zagrożeniem dla prawidłowej pracy układu pokarmowego i dla równowagi zdrowotnej. Jednocześnie, dzięki użytecznym rozwiązaniom technologicznym, zażywamy coraz mniej ruchu. Jedną z konsekwencji niewłaściwej diety i siedzącego trybu życia są zaparcia (łac. obstipatio), czyli stan polegający na tym, że niska częstotliwość lub utrudnienie wypróżniania powodują dokuczliwy dyskomfort. W niektórych przypadkach może to być zagrożenie dla zdrowia pacjenta.

 

Zaparcia mogą występować w dwóch postaciach: pojedynczych, kilkudniowych epizodów zatrzymania defekacji lub powtarzających się i utrzymujących się w czasie problemów z wydalaniem.

 

Objawy i możliwe powikłania

Objawy zaparcia to przedłużająca się niemożność wypróżnienia, uczucie wzdęcia, pełności i rozpierania, czasem bóle podbrzusza. Mogą się pojawić gorączka, nudności i wymioty. Przewlekłym zaparciom towarzyszy stałe uczucie niecałkowitego wypróżnienia i jednocześnie parcia na stolec.
Prawidłowa defekacja jest procesem oczyszczania organizmu z resztek pokarmowych, produktów przemiany materii, toksyn i bakterii. Długotrwałe zaleganie mas kałowych w okrężnicy powoduje ich odwodnienie. Wraz z wchłoniętą przez jelito wodą, do ustroju mogą się przedostawać różne trucizny. Powodują one narastające złe samopoczucie, bóle głowy, męczliwość, uczucie ciężkości i dyskomfortu w jamie brzusznej, w konsekwencji zatrucie organizmu. Pojawia się przy tym ryzyko zakażenia organizmu – na skutek translokacji przez ścianę jelita do krwioobiegu drobnoustrojów chorobotwórczych, obecnych w kale. Zaleganie treści jelit prowadzi do nasilenia procesów gnilnych, w wyniku których powstają m.in. rakotwórcze nitrozoaminy. Długotrwałe zaparcie powoduje stwardnienie mas kałowych, co dodatkowo utrudnia defekację, może powodować ból, krwawienie, hemoroidy.

 

Przyczyny

Przede wszystkim nieprawidłowa dieta: bogata w cukry proste, tłuszcze zwierzęce, białe pieczywo, makarony – wysoko przetworzone produkty o niskiej wartości. Zbyt mało owoców, warzyw, pełnoziarnistych przetworów zbożowych. Do tego niedostateczna ilość wypijanej wody. Nadmierna ilość tłuszczów, prostych cukrów i białek w pokarmie to tzw. dieta ubogoresztkowa, zawierająca niewiele substancji mogących rozciągnąć ściany jelit, np. błonnika. Efektem niewłaściwej diety jest spowolnienie perystaltyki i zaleganie mas kałowych w jelicie grubym. Siedzący tryb życia powoduje stopniowe wiotczenie mięśni i degenerację całego układu mięśniowo-szkieletowego. Osłabienie mięśni brzucha upośledza działanie tłoczni brzusznej, która w istotny sposób wspomaga perystaltykę i wypróżnianie.

Przyczyną zaparcia mogą być też czynniki emocjonalne, częste zwłaszcza u dzieci, towarzyszące podróżom, konieczności korzystania z obcych ubikacji itp. Zaparcia mogą być też reakcją na stres.

 

Również niektóre leki mogą powodować zaparcia: niektóre środki przeciwbólowe i przeciwkaszlowe, leki stosowane do znieczulenia ogólnego, środki na zgagę, leki nadciśnieniowe, psychotropowe, moczopędne, antykoncepcyjne, preparaty żelaza. Zanim zaczniemy stosować leki przeczyszczające, warto zapytać farmaceutę o wpływ stosowanych przez nas leków na częstość wypróżniania.

 

Czynniki chorobowe

powodujące zaparcia wymagają specjalistycznej pomocy lekarza. Zaburzenia defekacji mogą bowiem towarzyszyć uszkodzeniom nerwów i rdzenia, chorobie Parkinsona, depresji, nerwicy, chorobom tarczycy, porfirii, guzom przewodu pokarmowego, otyłości. Jeśli zaparcia powtarzają się regularnie, nasilają się, towarzyszy im bolesność w obrębie brzucha lub kształt kału ulega zmianie (tzw. kał ołówkowy), konieczna jest wizyta u specjalisty. W tych przypadkach samodzielne stosowanie leków przeczyszczających jest przeciwwskazane.
Zaburzenia procesów naturalnej defekacji mogą być wynikiem niewłaściwego odchudzania, nadużywania środków przeczyszczających, oferowanych jako środki odchudzające.

 

Profilaktyka

W zaparciach sporadycznych wystarczy korekta codziennej diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Unikajmy siedzącego trybu życia, kiedy to możliwe wybierajmy spacer lub rower zamiast samochodu, schody zamiast windy. Jeśli pracujemy przy biurku, pamiętajmy o codziennych ćwiczeniach (spacery, bieganie, jazda na rowerze, przysiady, „brzuszki”, pompki itp.).
Najważniejszym elementem profilaktyki zaparć jest eliminowanie błędów dietetycznych. Tabela zawiera przydatne wskazania.

 

Wskazanie dietetyczne w leczeniu zaparć

 

Produkty korzystne

  • owoce, zwłaszcza jabłka, banany, truskawki, arbuzy;
  • warzywa: marchew, pomidory, brokuły, buraki;
  • suszone śliwki, jabłka, morele, daktyle
  • otręby, naturalne płatki zbożowe; grube kasze, niełuskany ryż
  • pieczywo, makarony i inne produkty pełnoziarniste;
  • kefir, jogurt, zsiadłe mleko;
  • woda, niesłodzone soki owocowe i warzywne (co najmniej 1,5 l dziennie w małych porcjach).

Produkty niekorzystne (ograniczamy)

  • białe pieczywo;
  • słodycze, zwłaszcza gorzka czekolada;
  • chipsy;
  • fast food; konserwy,
  • wędliny niskiej jakości;
  • kawa, napoje wysokosłodzone;
  • tłuste, zwłaszcza smażone mięso.

 

Leczenie

Jeśli korekta diety i trybu życia okażą się niewystarczające, mamy dostępne bez recepty, łagodne środki przeczyszczające. Jednak zanim je zastosujemy, warto zapoznać się z ogólnymi zasadami stosowania leków przeczyszczających:

  •  stosujemy je dopiero wtedy, gdy korekta diety i trybu życia nie przynosi efektów;
  • leczenie rozpoczynamy od najmniejszej dawki, w razie potrzeby stopniowo ją zwiększając, aż do uzyskania efektu. Jeśli jest potrzeba długotrwałego stosowania leków przeczyszczających, należy je regularnie zmieniać, stosując preparaty o odmiennych mechanizmach działania. Długotrwałe stosowanie tego samego środka może spowodować poważne powikłania.

 

W razie wątpliwości zwróćmy się do lekarza lub farmaceuty, który pomoże w dobraniu leku odpowiedniego do naszych potrzeb.

 

Fitoterapia

Błonnik, substancje włókniste i śluzowe powszechnie występujące w warzywach, owocach i ziołach, składają się z różnorodnych, rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych włókiem roślinnych. Ich obecność w jelicie nasila perystaltykę, a poprzez ograniczenie resorpcji wody i pęcznienie, zwiększa objętość mas kałowych i ich nacisk na zakończenia nerwowe w ścianach jelita. Dochodzi do pobudzenia perystaltyki i nasilenia odruchu defekacji. Włókna absorbują szkodliwe substancje i wspomagają ich usuwanie z organizmu. Niektóre frakcje błonnika odżywiają kolonocyty – komórki jelita grubego. Dzienna zawartość substancji włóknistych w diecie powinna wynosić 6-10 g. Często nasze posiłki nie są w stanie zapewnić takiej ilości. Znakomitym źródłem błonnika jest nasienie babki płesznik. Surowiec ten można stosować w zaparciach ciężarnych i u dzieci od 6 roku życia.

 

Surowce roślinne (głównie antranoidowe), np. liść i owoc senesu, kora kruszyny, korzeń rzewienia, alona (wysuszony sok aloesu drzewiastego), to znane od wieków, bezpieczne i skuteczne, naturalne środki przeczyszczające.

 

 class=

Liść i owoc senesu oraz kora kruszyny. Fot. Waldemar Gwizdoń

 

Powyższe surowce roślinne wywierają wpływ na receptory w błonie śluzowej jelit, efektem jest pobudzenie perystaltyki i skrócenie czasu pasażu treści jelitowej. Hamują resorpcję zwrotną wody i elektrolitów z jelit, następuje gromadzenie się w ich świetle płynu, a przez to rozmiękczenie i zwiększenie objętości kału, co wywołuje wypróżnienie. Specyfiki z tej grupy zaleca się na noc, defekacja następuje nazajutrz rano. Po leki z tej grupy sięgamy dopiero wtedy, gdy korekta diety i trybu życia, a także stosowanie środków pęczniejących i śluzowych nie pomogło. Przewlekłe, nieumiejętne stosowanie leków przeczyszczających, zawierających antrazwiązki, może nasilać tendencję do zaparć. Środków tych nie powinny stosować kobiety w ciąży i w okresie karmienia oraz dzieci poniżej 12 roku życia. Należy stanowczo podkreślić, że środki przeczyszczające, nie są lekami odchudzającymi!

 

Przeciwwskazania

do samodzielnego stosowania doustnych leków przeczyszczających, to towarzyszące zaparciom bóle brzucha niewiadomego pochodzenia; atonia, niedrożność i zwężenie jelit; stany zapalne jelit (np. choroba Leśniewskiego- Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego); nowotwory i guzy narządów jamy brzusznej; zapalenie wyrostka robaczkowego; odwodnienie organizmu; nadwrażliwość na składniki leku.

 

Artykuł dostępny na stronie panacea.pl
Autorem artykułu jest dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk