Aktualności
Sen głęboki to dla człowieka zbawienny czas. Organizm odpoczywa i regeneruje się. W tej fazie zaobserwowano nawet przyspieszone gojenie ran! Zaburzenia snu są przyczyną wypadków komunikacyjnych, wypadków w pracy, zwiększonej podatności na stres, zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń procesów pamięciowych, zaburzeń somatycznych, a także nieprawidłowych relacji międzyludzkich i rodzinnych.
Sen jest stanem fizjologicznym ośrodkowego układu nerwowego. Charakteryzuje się zniesieniem świadomości i aktywności ruchowej. Składa się z cyklicznych faz o różnej aktywności mózgu. Sen występuje w rytmie dobowym, a jego przeciwieństwem jest stan czuwania. Zmiana rytmiki dobowej z czuwanie-sen, na czuwanie w nocy i sen w dzień wymaga przestrojenia wielu mechanizmów (m.in. neurohormonalnych). Obserwujemy to u osób pracujących w systemie zmianowym, odbywających loty samolotami przez różne strefy czasowe, a także u prowadzących samochody przez wiele godzin w nocy i odpoczywających w ciągu dnia. Zapotrzebowanie na sen zmienia się w różnych okresach życia. Niemowlęta potrzebują około 12 godzin snu na dobę. Sen występuje u nich w krótkich odcinkach, bez uwzględnienia rytmu dnia i nocy. Dorośli potrzebują mniej snu. Można tu wyraźnie rozróżnić – ze względu na charakterystykę snu – dwie zasadnicze grupy ludzi: a. śpiący krótko – aby czuć się wypoczętymi, potrzebują 5-6 godzin snu na dobę, a najgłębszy sen występuje po zaśnięciu; b. śpiący długo – potrzebują 8-9 godzin snu na dobę, najgłębszy sen mają nad ranem, przed obudzeniem. Wyróżniamy pięć faz snu – cztery fazy podstawowe oraz fazę REM. Tworzą one około 90-minutowe cykle powtarzające się cztery – pięć razy w ciągu normalnego nocnego snu.
Faza I. Rozpoczyna się stanem relaksacji: spada aktywność mózgu, oczy ustawiają się lekko w górę, mięśnie rozluźniają. Następuje kilkuminutowy płytki sen.
Faza II. Dochodzi do dalszego obniżenia częstotliwości fal mózgowych i stopniowego wyłączenia świadomości. Jest etapemprzejściowym ze snu płytkiego do głębokiego.
Faza III i IV. Sen głęboki, który trwa prawie godzinę. Oddech jest rzadszy, ciśnienie tętnicze krwi obniża się, ustają ruchy gałek ocznych, zanika napięcie mięśni, obniża się temperatura ciała. W tym okresie organizm odpoczywa i regeneruje się. Obserwujemy również przyspieszone gojenie ran.
Po około 70 min. pierwszego cyklu fale mózgowe zaczynają przyspieszać. Mózg przechodzi kolejno przez fazy od IV do I. Po 90 min. oddech i bicie serca stają się szybsze, gałki oczne zaczynają się gwałtownie poruszać we wszystkich kierunkach. Jest to początek tzw. fazy REM, która pojawia się przy przejściu w kolejny cykl snu i ulega wydłużeniu.
Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu
Czyli International Classification of Sleep Disorders (ICSD) podaje kilkadziesiąt postaci zaburzeń obserwowanych w czasie nieprawidłowego snu, m.in.: bezsenność; zaburzenia ruchowe w czasie snu; nadmierną senność; zaburzenia snu spowodowane czynnikami zewnętrznymi (światło, hałas), stresem, uzależnieniem od etanolu, środków nasennych, środków psychostymulujących; nieregularny rytm snu i czuwania; lęki nocne; mówienie przez sen; nocne kurcze mięśni kończyn; koszmary nocne; zgrzytanie zębami (bruksizm); moczenie nocne; zaburzenia snu w przebiegu psychoz, zaburzeń lękowych; zaburzenia snu wynikające ze schorzeń układu nerwowego w przebiegu otępienia, schorzeń zwyrodnieniowych, parkinsonizmu, napadów padaczkowych; zaburzenia snu wynikające ze schorzeń somatycznych – przewlekłe choroby płuc, choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, refluks żołądkowo-przełykowy, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby prostaty czy zaburzenia miesiączkowania. Przyczyną zaburzeń snu mogą być również nowotwory. Zaburzenia snu są przyczyną wypadków komunikacyjnych, wypadków w pracy, zaburzeń koncentracji uwagi, zwiększonej podatności na stres, zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń procesów pamięciowych, zaburzeń somatycznych, nieprawidłowych relacji międzyludzkich i rodzinnych.
Około 10 mln Polaków cierpi z powodu zaburzeń snu. Około 2 mln przyjmuje codziennie leki nasenne, bardzo często rozpoczynając od tych silnie działających i, niestety, powodujących często działania niepożądane, a nawet prowadzących do uzależnienia.
Należy zawsze rozważyć, czy nie lepiej rozpocząć leczenie od lepszego poznania przyczyny dolegliwości i od zastosowania leku roślinnego, który stosowany systematycznie i w odpowiedniej dawce przynosi oczekiwane korzyści.
LEKI ROŚLINNE W ZABURZENIACH SNU
Korzeń kozłka Valerianae radix
Wykazuje działanie uspokajające (walepotriaty, kwas walerenowy, olejek) oraz rozkurczające na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i obwodowych naczyń krwionośnych (olejek, waleranon). Znajduje zastosowanie w zaburzeniach snu, stanach lękowych, nadmiernej pobudliwości, a także w zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego, głównie na tle nerwowym. Wykazano również słabe działanie przeciwdrgawkowe. Stosowany jest pojedynczo lub wchodzi w skład preparatów złożonych i jest dobrze przebadanym produktem leczniczym. Wyróżniamy korzeń kozłka pochodzenia europejskiego z Valeriana officinalis oraz „egzotycznego” z Valeriana wallichi lub Valeriana edulis. Preparaty z Valeriana officinalis określane są jako „sedativa nocne” i są stosowane przy trudnościach w zasypianu (np. Valdix). Preparaty z surowców „egzotycznych” stosujemy głównie jako „sedativa dzienne”. Badania kliniczne, przeprowadzone z preparatem Tabletki uspokajające-Labofarm, wykazały poprawę jakości snu, zmniejszenie częstotliwości przebudzeń w nocy oraz zmniejszenie przypominania marzeń sennych. W innym badaniu klinicznym stwierdzono korzystny efekt działania korzenia kozłka w zaburzeniach snu – u chorych z objawami abstynencji po odstawieniu benzodiazepin. W trakcie badań klinicznych stwierdzono również, że preparaty z kozłka nie powodują zaburzeń koncentracji i zaburzeń czasu reakcji podczas ich stosowania.
Chmiel zwyczajny Humulus lupulus
Jest od wieków stosowanym surowcem o działaniu uspokajającym i ułatwiającym zasypianie. W lecznictwie stosujemy owocostany chmielu i lupulinę, które wykazują działanie hamujące na czynność kory mózgowej. Zaobserwowano także nieznaczne działanie obniżające ciśnienie tętnicze krwi i poprawiające łaknienie. Chmielu używano dawniej do przygotowywania tzw. „poduszek chmielowych”, ułatwiających zasypianie i utrzymanie ciągłości snu. W wyniku przeprowadzonych doświadczeń okazało się, że w czasie przechowywania szyszek chmielu powstaje lotna substancja (metylo-3-buten-2-ol) odpowiedzialna za efekt uspokajający. Aktywnymi składnikami w chmielu są również olejki, kwas izowalerianowy, flawonoidy, gorycze, garbniki. Chmiel zawiera również substancje o aktywności estrogennej i dlatego nie zaleca się go kobietom w ciąży oraz z rakiem piersi.
Liść melisy Melissae folium
Znany jest jako lek o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie i spokojny sen. Szczególnie podatne na preparaty zawierające liść melisy są osoby w podeszłym wieku. Stosowany jest również w zaburzeniach trawiennych – wykazuje działanie żółciotwórcze i wiatropędne.
Ziele serdecznika Leonuri herba
Wykazuje działanie uspokajające, przeciwskurczowe w obrębie przewodu pokarmowego i macicy, obniża ciśnienie tętnicze krwi. W badaniach na zwierzętach wykazano, że wydłuża czas snu.
Kwiat lawendy Lavendulae flos
To od wieków znany i ceniony lek uspokajający i ułatwiający zasypianie. Komisja E (1993) zaleca stosowanie go w trudnościach w zasypianiu, zaburzeniach samopoczucia, stanach niepokoju a także czynnościowych dolegliwościach w obrębie nadbrzusza oraz dolegliwościach jelitowych w nerwicy. We Francji dla uspokojenia niemowląt umieszcza się w pokoju świeże bukiety z lawendy. Uzasadnione jest również korzystanie z kąpieli lawendowych.
Ziele męczennicy Passiflorae herba
Wykazuje działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie. Rośliną macierzystą jest męczennica cielista, czyli Męka Pańska (Passiflora incarnata). Nazwa związana jest z budową kwiatu, w którym wyróżnić można części przypominające narzędzia ukrzyżowania Chrystusa.
Ze względu na złożony charakter czynników powodujących zaburzenia snu należy zawsze dążyć do ustalenia przyczyny odpowiedzialnej za występowanie dolegliwości i odpowiednio wcześnie włączyć leczenie. Obecnie dysponujemy lekami roślinnymi o udokumentowanym mechanizmie i sprawdzonej skuteczności działania. W czasie ich stosowania należy zawsze przestrzegać zaleceń podanych przez lekarza lub farmaceutę oraz producenta.
lek. med., mgr farm. Jarosław Struczyński
– Centrum Fitoterapii w Gdańsku
Piśmiennictwo
[red.] Bilikiewicz A. Psychiatria. PZWL, W-wa 2003; „Farmakopea Polska VI”. W-wa 2002; Kohlmünzer S. Farmakognozja. PZWL, W-wa 2000; [red.] Kostowski W. Farmakologia. PZWL, W-wa 2001; Lullmann H. i wsp. Atlas farmakologii. PZWL, W-wa 1995; Lutomski J. Ziołowe środki w terapii uspokajającej. „Farmacja Polska”, t. LVI, 2000; Mścisz A., Gorecki P. Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca) – roślina lecznicza o działaniu uspokajającym i nasercowym. „Herba Polonica”, nr 2/1997; Nelson R., Remmes A. Zaburzenia snu. Wyd. Prószyński i S-ka, 2001; Rośliny lecznicze w fitoterapii. IRiPZ, Poznań 1994; Samochowiec L. Kompendium ziołolecznictwa. Wyd. Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2002; [red.] Strzelecka H., Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, W-wa 2000; The Merck Manual – Podręcznik diagnostyki i terapii. Urban&Partner, Wrocław 2001; Widy-Tyszkiewicz E., Schminda R. Kontrolowane, randomizowane badanie kliniczne, z podwójnie ślepą próbą i z grupą placebo, uspokajającego działania złożonego preparatu zawierającego walerianę, chmiel, melisę i serdecznik – Tabletki uspokajające.
Tabletki uspokajające Labofarm